Een inleiding tot de sterrenhemel: Orion

Wie tijdens deze winteravonden naar huis fietst, heeft het vast al vaak gezien: de sterrenhemel is prachtig dit seizoen. Het is vroeg donker en de hemel is vaak onbewolkt, waardoor je nu makkelijker dan ooit sterren kan zien. Ook zie je nu de wintersterrenbeelden (wat een verrassing toch), die ik persoonlijk mooier vind dan die in de zomer. Sinds kort ben ik me gaan interesseren in het herkennen van deze sterrenbeelden en het zoeken van de verhalen erachter. En omdat de sterren nu zo duidelijk zijn, ben ik van plan deze kennis een beetje te delen. Hoe lang ik ermee doorga, weet ik nog niet: het hangt van de reactie af.

Alvast één leuk weetje: Venus is nog steeds te zien aan de hemel: kijk in de vroege avond (19-21u ongeveer) naar het zuidwesten en je zal een zeer heldere stip/bol aan de hemel zien. Maar over Venus ga ik het hier niet hebben.

Laat ik maar meteen beginnen met de klepper van dit seizoen:

Orion

Orion, ofwel de Jager, is één van de makkelijkste sterrenbeelden om tijdens de winternachten te vinden. Het is een middelgroot sterrenbeeld met een aantal zeer heldere sterren in, wat hem duidelijk herkenbaar maakt. Niet alle sterren van Orion zijn even duidelijk, maar de zandlopervorm, waaronder velen hem kennen, is altijd duidelijk zichtbaar. Eenmaal je deze gevonden hebt, kan je met enige inspanning op een niet eens zo donkere plaats, ook de boog van sterren ervoor zien. Deze zouden een schild voorstellen, dat de jager geheven houdt in zijn gevecht met de Stier (Taurus), het sterrenbeeld vlak naast hem. Met enige fantasie kan je duidelijk een man zien met geheven knots en zwaard aan de riem.

Orion is een erg rijk sterrenbeeld: zelf bevat het de heldere sterren Betelgeuze (Orions rechterschouder, een rode reus) en Rigel (Orions linkervoet, een blauwwitte superreus) en vanuit het sterrenbeeld kan je makkelijk andere vinden. Volgende afbeelding van Wikipedia laat duidelijk zien wat ik bedoel:

Volg je de riem van Orion naar links toe, vind je Sirius, de helderste ster aan onze hemel, door sommigen wel eens fout aangezien voor de Poolster (die eigenlijk helemaal niet zo helder is!). Deze ster is de belangrijkste ster van het sterrenbeeld Canis Major of de Grote Hond, een van de twee trouwe viervoeters van Orion. Volg je de riem naar rechts, kom je uit bij Aldebaran, een rode reus die, niet toevallig, het oog van de stier vormt. In het sterrenbeeld Stier, vind je ook nog de Pleiaden, een zeer bekende open sterrenhoop. Binnenin Orion zelf vinden we ook een speciaal object: vlak onder zijn riem kan je op een heldere avond de Orionnevel zien: een wazige vlek die het zwaard van de jager voorstelt.

Nog een andere lijn brengt ons bij Procyon, de hoofdster van Canis Minor, de Kleine Hond, Orion's tweede gezel. Een laatste lijn ten slotte brengt ons bij de twee sterren Castor en Pollux, de hoofden van de tweelingen. Wat niet op het prentje te zien is, is het sterrenbeeld onder Orion, de Haas, Lepus, die achtervolgt wordt door zijn twee honden. Om dit allemaal iets aanschouwelijker te maken, zie je hieronder een afbeelding met een getekende interpretatie van de sterrenbeelden.

Nu we Orion gelocaliseerd hebben, is het tijd om eens te kijken naar het verhaal achter dit sterrenbeeld. Allereerst is het eigenlijk een beetje gek dat het Orion is die tegen de Stier vecht en niet Hercules, die een veel onbeduidender plaatsje aan de hemel heeft gekregen. Ook draagt Orion op sommige afbeeldingen een leeuwenhuid, een kenmerk dat altijd aan Hercules werd toegeschreven. Er wordt echter niet gedacht dat er een verband zou zijn tussen Hercules en Orion. Op naar Orions verhaal dus! 

Nu, dit verhaal vertellen is niet zo makkelijk, er zijn er immers meerdere. Wat vaststaat is dat Orion, zoon van Poseidon de zeegod en Euryale, dochter van koning Minos van Kreta, (die van de Minotaurus inderdaad!) een machtige jager was. Over zijn leven en dood zijn verschillende verhalen, elk met hun eigen verklaring voor de reden waarom Orion aan de hemel staat. Elk verhaal lijkt los te staan van de anderen, maar je kan ze net zo goed als één geheel bekijken.

Een van de belangrijkste verhalen is het gevecht met de schorpioen. Er zijn verschillende versies over hoe dit gevecht zou ontstaan zijn, de bekendste is dat Artemis, godin van de jagers, het beest op hem afstuurde nadat Orion had opgeschept over hoe hij elk dier kon verslaan. De schorpioen bleek echter een te moeilijke tegenstander voor Orion, die gedoemd is om te blijven vluchten voor de schorpioen: het sterrenbeeld Orion gaat onder wanneer Scorpio, de schorpioen, opkomt. 

Een ander verhaal is dat Orion tijdens zijn leven verliefd was op de Pleïaden, een groep van zeven zussen, die van hem wegvluchtten. Zeus kwam tussenbeide en plaatste de Pleïaden aan de hemel, op de rug van de stier, waar Orion ze nog steeds achtervolgt.

Een laatste verhaal dan, vertelt ons over de dood van Orion. Hierin vertelt men dat de godin Artemis verliefd was op Orion. Apollo, haar tweelingbroer en boodschapper van de goden, was hier niet mee opgezet en besloot Artemis erin te luizen. Toen Orion op een dag ging zwemmen, stootte hij zijn zus aan en daagde haar uit 'dat kleine stipje' in zee te raken. Als godin van de jagers miste Artemis natuurlijk niet en Orion was op slag dood. Rouwend om haar verlies plaatste zij haar geliefde aan de hemel samen met zijn trouwe honden.

Wie interesse heeft in sterrenbeelden en niet kan wachten tot ik een volgende keer erover schrijf: de gebruikte afbeeldingen zijn screenshots uit het programma Stellarium, een gratis programma waarmee je de sterrenhemel oppervlakkig kan bekijken. Verhalen en weetjes over sterrenbeelden komen van Wikipedia en de site Star Tales van Ian Ridpath